Vorig jaar stonden we voor ons huis in Zams toen we ineens een hoop lawaai hoorden: bellen, kettingen, gegrom en geschreeuw. En toen kwamen ze de hoek om: een stoet van harige, hoornige wezens met angstaanjagende maskers. De Krampuslauf was begonnen. Ik had er al van gehoord, maar dit… dit was next level. Een mix tussen carnaval, horror en folklore, met vuur, rook, muziek en een hoop gegrom.

Dit jaar is er helaas geen Krampuslauf in Zams, maar dat betekent niet dat we de traditie overslaan. Want Krampus hoort bij Oostenrijk zoals Kaiserschmarrn bij wintersport.

Maar wat is Krampus eigenlijk? En waarom lopen er begin december in Tirol ineens tientallen duivels door de straat?

Wat is Krampus?

Krampus is de donkere tegenhanger van de goedheilige Nikolaus, ofwel Sint Nicolaas. Ja, dezelfde waar onze Sinterklaas op gebaseerd is. Waar Nikolaus de brave kinderen beloont met lekkers, komt Krampus juist voor de stoute kinderen. Met zijn harige lijf, houten masker, hoorns en bellen maakt hij ze bang en, volgens de legende, sleept hij de stouteriken mee in zijn zak om ze een lesje te leren. Een beetje zoals Piet bij ons dus.

In de praktijk valt dat natuurlijk mee (gelukkig maar), maar de gedachte blijft hetzelfde: goed gedrag wordt beloond, slecht gedrag niet. En dat idee zit diep in de Alpen-tradities verankerd. Krampus is een beetje de reminder dat december niet alleen draait om gezelligheid, glühwein en cadeautjes, maar ook om respect en gehoorzaamheid.

Tegenwoordig is Krampus vooral folklore en spektakel. Tijdens de Krampuslauf, die meestal eind november of begin december plaatsvindt, trekken jongeren in kostuums en maskers door de dorpen. Met bellen, kettingen en soms een flinke dosis theater jagen ze het publiek de stuipen op het lijf. En geloof me: zelfs als volwassene schrik je als er ineens een Krampus op je afstormt met grommen en stampen.

🇳🇱/🇦🇹 Meer lezen over de verschillen tussen onze landen? Verschillen tussen Nederland en Oostenrijk

De herkomst van Krampus

De traditie van Krampus is veel ouder dan kerst zelf. Zijn oorsprong ligt waarschijnlijk in heidense rituelen die de komst van de winter markeerden. In die tijd werden maskers en vachten gebruikt om boze geesten te verjagen en Krampus lijkt rechtstreeks uit die oeroude Alpenfolklore te komen.

Toen het christendom zich verspreidde, werden die heidense gebruiken niet volledig afgeschaft, maar eerder geïntegreerd. Zo ontstond de combinatie van de brave Sint Nikolaus en zijn duistere metgezel. De eerste geschriften over Krampus dateren al uit de 16e eeuw, maar het gebruik is vermoedelijk nog veel ouder.

Elke regio heeft zijn eigen versie van Krampus. In sommige dorpen heet hij “Tuifl” (duivel), elders “Bartl” of “Klaubauf”. De kern blijft echter hetzelfde: Krampus verschijnt op 5 december, de avond vóór Nikolausdag, en zorgt voor een gezonde portie angst en ontzag.

Krampusvieringen in Oostenrijk en daarbuiten

In Oostenrijk is de Krampuslauf (letterlijk: Krampusloop) hét moment waarop het hele dorp even verandert in een duister toneelstuk. Het spektakel vindt meestal plaats tussen eind november en 6 december, afhankelijk van de regio. En geloof me: het is niet zomaar een optocht. Denk aan vuurshows, rookmachines, dreunende bellen, donderende drums en indrukwekkende maskers die met de hand zijn uitgesneden door lokale kunstenaars. Er zijn zelfs speciale Krampusverenigingen.

Onze eerste Krampuslauf was vorig jaar, gewoon voor de deur in Zams. We hoorden in de verte al het geluid van bellen en gegrom, en voor we het wisten stond de straat vol met Krampussen. Sommigen namen hun rol wel héél serieus. Ik zag zelfs kinderen die zich verstopten achter hun ouders (en eerlijk, ik overwoog het zelf ook even). Maar het hoort er allemaal bij. Achter al dat spektakel schuilt een diepgewortelde traditie, en dat maakt het juist zo bijzonder om mee te maken.

Niet elk dorp heeft zijn eigen Krampuslauf, maar in Tirol, Salzburg, Karinthië en delen van Stiermarken is de kans groot dat je er eentje meepikt als je begin december in Oostenrijk bent. De grootste en bekendste Krampusoptochten vind je onder andere in:

• St. Johann in Tirol – een van de oudste Krampusläufe, met honderden deelnemers.
• Schladming (Steiermark) – waar traditie en show perfect samenkomen.
• Salzburg – hier combineert men Krampus vaak met Nikolausvieringen, wat een bijzonder contrast oplevert.

En het blijft niet bij Oostenrijk alleen. Ook in Zuid-Duitsland, Zwitserland, Noord-Italië (met name Zuid-Tirol) en delen van Slovenië en Hongarije komt Krampus tevoorschijn. Overal heeft hij een iets andere naam en een eigen traditie, maar het idee blijft hetzelfde: de duistere metgezel van Sint Nikolaus houdt iedereen een beetje scherp tijdens de donkere dagen.

Krampus vs. Nikolaus: goed en kwaad hand in hand

De Krampus is eigenlijk maar de helft van het verhaal. Want zonder Nikolaus zou hij er helemaal niet zijn. Waar Nikolaus de vriendelijke, goedhartige heilige is die cadeautjes en lekkers brengt aan brave kinderen, is Krampus zijn duistere tegenhanger. Een soort levende waarschuwing dat je beter niet stout kunt zijn. Samen vormen ze een duo dat symbool staat voor goed en kwaad, beloning en straf, licht en donker.

Op 6 december, Nikolaustag, trekt Nikolaus vaak met zijn staf en bisschopsmijter van huis tot huis. Hij deelt mandarijntjes, noten en chocolade uit aan de kinderen. Achter hem, of soms op gepaste afstand, volgt de Krampus, met zijn kettingen en bellen. Kinderen die hun best hebben gedaan mogen iets lekkers uit de mand halen, maar wie stout is geweest… krijgt zogenaamd een tik met de roede of een handvol kolen.

Krampus in films, boeken en popcultuur – van Alpenlegende tot toeristische trekpleister

De Krampus mag dan een eeuwenoude Alpenlegende zijn, zijn populariteit reikt inmiddels ver voorbij Oostenrijk en Zuid-Duitsland. Dankzij films, boeken en social media is de harige, gehoornde schrik van de Alpen uitgegroeid tot een internationaal fenomeen. En eerlijk? Dat vind ik eigenlijk wel leuk om te zien.

In 2015 kwam de film Krampus uit. Een mix tussen horror en zwarte komedie, waarin de mythische figuur wordt neergezet als een demon die gezinnen straft die de kerstgedachte zijn kwijtgeraakt. Niet bepaald trouw aan de originele folklore, maar de film zorgde er wél voor dat mensen wereldwijd kennismaakten met het bestaan van Krampus. Check zelf maar op IMDb.

Sindsdien duikt Krampus steeds vaker op in popcultuur: in kerstafleveringen van series, als Halloweenkostuum en zelfs als thema in videospellen.

Waarom je een Krampuslauf eens meegemaakt moet hebben

Zelf vind ik het mooi hoe Krampus, ondanks zijn angstaanjagende uiterlijk, mensen juist samenbrengt. Of je nu toerist bent of local, iedereen voelt de spanning in de lucht als de bellen beginnen te rinkelen en de fakkels worden aangestoken. De Krampus is niet alleen een symbool van angst, maar ook van gemeenschap, traditie en een flinke dosis spektakel.

Eerlijk is eerlijk: de eerste keer dat ik een Krampuslauf meemaakte, wist ik niet goed wat ik moest verwachten. De lucht vulde zich met rook, bellen klonken in de verte, en toen kwamen ze… tientallen harige, brullende wezens met hoorns, kettingen en maskers die rechtstreeks uit een nachtmerrie leken te komen. Spannend? Absoluut. Eng? Een beetje. Maar vooral onwijs indrukwekkend.

Dus mocht je begin december in Oostenrijk zijn: grijp je kans. Of het nu in Innsbruck, Lienz of een klein dorpje als Zams is, een Krampuslauf vergeet je niet snel. Neem een glühwein in je hand, geniet van de spanning in de lucht en laat je meevoeren in deze unieke mix van traditie, spektakel en een tikkeltje chaos.

👹 Laat Krampus niet de enige reden zijn om Oostenrijk te bezoeken: 15 Redenen om Oostenrijk in de winter te bezoeken

Veelgestelde vragen over Krampus

🇦🇹 Wil je meer lezen over mijn emigratie en wonen in Oostenrijk? Lees er alles over in mijn artikelen over emigreren naar Oostenrijk